Kritisch Denken is Lezen, Luisteren, Horen, Interpreteren, Reageren (of niet)
Op vrijdag 26 september jl. kreeg de groep Leiderschap in Communicatie een interessante inleiding over Kritisch Denken. Promovenda Heleen Torringa, verbonden aan Avans Hogeschool Breda, legde uit wat zij onder kritisch denken verstaat. Daarna volgde een levendige discussie over de toepassing binnen het communicatievak.
Tijdens de Leiderschap in Communicatie-bijeenkomst van vrijdag 26 september 2014 stond Kritisch Denken centraal. In de Volkskrant van de dag erop stond een voorbeeld dat inleidster Heleen Torringa zo had kunnen gebruiken. Columniste Aleid Truijdens publiceerde enige weken geleden een column waarin zij mijmerde over een nieuwe organisatievorm van hoger onderwijs[1]. Op die column werd gereageerd in The Post Online door Linda Duits, in wat Truijens een ‘kapotblog’ noemt[2]. Haar eigen plan herkende zij in deze blog niet meer terug: Duits had elementen uit ‘het plan’ gehaald en die negatief geïnterpreteerd. Voor alle duidelijkheid: dat is de mening van Truijens; voor de kritische denkers onder ons: in de voetnoten staan verwijzingen naar beide columns. Het gaat nu meer om het proces dat plaatsvond: er werd een mening geventileerd, iemand reageerde op die mening, daar werd vervolgens weer op gereageerd. Heleen Torringa zou dit als voorbeeld kunnen gebruiken voor het oordelen op basis van minder competent perspectief nemen. Heleen omschrijft kritisch denken als begrijpend oordelen. Zij zegt: “Het besef dat uitspraken niets kunnen beweren maar het sprekers en schrijvers zijn die een bewering tot stand brengen, is essentieel voor het vormen van kritische oordelen.” In haar concept van kritisch denken staat het stellen van twee vragen centraal. Wat bedoelt deze schrijver of spreker te zeggen met een uiting in kwestie? De kritische denker beantwoordt deze vraag zelf.
Vanuit deze sleutelboodschap is het belangrijk dat in een proces vragen gesteld worden, dat er perspectief ingenomen wordt en dat steeds gecheckt wordt of iets wel klopt. Reflecteren op inhoud, intentie en context speelt een grote rol in het proces om tot een oordeel / besluit te komen. Dat proces vindt altijd plaats in een sociale context, of dat nu die van de columnisten of die van de organisaties waar wij (voor) werken is. Discussie leidde al snel tot de conclusie dat kritisch denken voor communicatieadviseurs een randvoorwaarde is. Aannames doorgronden, anders kijken naar inhoud (en interpretaties daarvan), perspectief toevoegen, belangen afwegen, luisteren naar de intentie: dat vormt het gehele plaatje. Niet je blind staren op de inhoud maar op de context en ingenomen standpunten, waarbij het van belang is dat wij bereid zijn echt te luisteren naar de ander. Juist communicatieadviseurs zouden in staat moeten zijn ‘advocaat van de duivel’ te spelen en zo beroepsblindheid bij gesprekspartners te compenseren. De kunst is dan om anderen te bewegen mee te denken. En dan ligt er opeens een mooie verbinding naar leiderschap: hoe zorg jij ervoor dat jij in jouw kritische denkproces een ‘naïeve zender’ meeneemt? En tot hoever wil jij daarin gaan? Toon je ook leiderschap door uitermate kritisch na te denken, daarbij het gehele proces van onderzoeken, lezen, luisteren, horen en interpreteren door te lopen en dan tot de conclusie te komen dat je (voorlopig) even moet zwijgen. Kritisch denken is niet altijd even gemakkelijk en het zal ook niet altijd even gewaardeerd worden door interne of externe opdrachtgevers. Leiderschap in Kritisch Denken kun je naar mijn mening tonen door in het proces ook het juiste moment en mogelijke consequenties, voor de organisatie en voor jezelf, nadrukkelijk mee te nemen.
Dr Heleen Torringa promoveerde in 2011 met een interdisciplinair proefschrift over kritisch denken. Geïnteresseerd? Klik op de link voor een korte indruk van haar proefschrift.
De volgende bijeenkomst van Leiderschap in Communicatie vindt plaats op 19 november en start om 16.30 uur.