Column C#6: Lopend vuur
De Volkskrant heeft een rubriek over hoe nieuws zich via media verspreidt: lopend vuur. De rubriek laat zien dat het bericht bij elke overname meer of minder verandert. Het doet denken aan een populair spel op kinderverjaardagen: iemand fluistert een zin in het oor van zijn buurman, die het doorfluistert aan de volgende buurman, enzovoort. Tegen de tijd
dat de zin bij het laatste kind terecht is gekomen is deze meestal een heel andere dan waarmee het spelletje begon.
Waarom wordt informatie zo vaak verdraaid? Slordigheid is één van de redenen, stomweg verkeerd overschrijven. Dat zie je vaak bij getallen. Een tweede reden is de drang tot scoren. Journalisten proberen nieuws zo te framen dat het wordt opgepikt en geplaatst. Toen een woningbouwvereniging in Amsterdam bij een volgende renovatie de woonwensen van haar huurders mee wilde nemen, lanceerde het Parool de term halalwoning. Moslimhuurders hadden namelijk specifieke wensen: een kastje in de gang voor schoenen, een schuifdeur tussen woonkamer en keuken, een extra wateraansluiting en een satellietaansluiting op het dak, dit alles tegen extra betaling. Islamofoob Nederland ging direct met de halalwoning aan de haal. Het woonwensennieuws nam daarmee een andere wending: opeens ging het over moslimenclaves en vrouwenonderdrukking. Waarmee de nieuwswaarde steeg en journalisten bleven scoren.
Ook ‘gewone’ mensen scoren graag met een goed verhaal. Voortdurend rekken we waarheden op met de bedoeling haar overtuigend over het voetlicht te brengen. Onze luisteraars doen vervolgens hetzelfde. Vanuit hun leefwereld gelden andere accenten die toegevoegd moeten worden. En zo komen roddels en broodjes aap de wereld in die een eigen leven gaan leiden. Hierbij speelt taal een belangrijke rol. Eerst is er het zorgvuldig framen van een boodschap vanuit het perspectief van de zender. De halalwoning voedt het islam-als-bedreiging-frame. Vervolgens is er de wijze waarop ontvangers (daarna zelf zenders) het bericht doorvertellen, zodanig dat het hun doelen dient. Zo ontstaan praatgemeenschappen van groepen mensen die elk hun eigen denkbeelden en interpretaties ontwikkelen van schijnbaar eenduidige gebeurtenissen of verschijnselen. Waarmee opnieuw duidelijk wordt hoe taal bijdraagt aan de wijze waarop onze samenleving wordt geordend. Communicatieprofessionals mogen daar best wat meer rekening mee houden.
Noelle Aarts bijzonder hoogleraar strategische communicatie (Logeion-leerstoel)
Deze column stond in Logeion-magazine #C6 van juli 2013.