Hoe bereik je mensen die je boodschap missen?

Foto: Sebiha Öztas

In een kleine, gezellige ruimte in de Participatie-keuken in Den Haag staat een uitgebreid ontbijt klaar: brood, pannenkoekjes, fruit, groenten, sap en warme dranken. Zacht geroezemoes vult de ruimte terwijl zestien vrouwen plaatsnemen aan de U-vormige tafel. Onder de borden liggen kleurrijke placemats waarop de negen stappen van het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker visueel en in verschillende talen zijn uitgelegd. Communicatieadviseur Angelique Harbers van het RIVM leidt de sessie. Ze vraagt wie van de vrouwen weleens heeft meegedaan aan een bevolkingsonderzoek. Een paar handen gaan omhoog. ‘Ik ben hier niet om jullie te overtuigen, maar om jullie goed te informeren zodat je zelf een keuze kunt maken’, legt ze uit.

Ze bespreekt welke klachten vrouwen kunnen hebben, maar benadrukt dat vaak geen symptomen voelbaar zijn. ‘Veel mensen denken: als ik geen pijn heb, ben ik niet ziek. Maar baarmoederhalskanker voel je niet altijd, terwijl er al wel afwijkende cellen kunnen zijn. Dit onderzoek is juist voor vrouwen zonder klachten, zodat je vroeg kunt ontdekken wat je niet merkt. Ook als je gevaccineerd bent tegen HPV (een besmettelijk virus dat in sommige gevallen kanker kan veroorzaken, red.), blijft meedoen belangrijk. Die vaccinatie vermindert de kans op baarmoederhalskanker met ongeveer 90 procent.’

Misverstanden 

In haar presentatie zet Angelique Harbers praktische stappen en vragen centraal. Wat neem je mee voor een uitstrijkje bij de huisarts? Waar kun je terecht met vragen en hoe werkt de zelftest? Harbers opent een envelop met een zelftest en laat de onderdelen zien. ‘Een zelftest is simpel en je hoeft niet naar een arts’, legt ze uit. Tijdens het bespreken van misverstanden klinkt regelmatig gelach. ‘Soms denken vrouwen dat hun man is vreemdgegaan als ze na jaren huwelijk baarmoederhalskanker krijgen. HPV kan echter al lang in je lichaam zitten zonder dat je het merkt. Ook belangrijk: een vaccin of uitstrijkje beïnvloedt je vruchtbaarheid niet en in Nederland kan iedereen gratis meedoen.’

Deelneemsters delen spontaan hun ervaringen met bevolkingsonderzoeken. ‘Het valt echt mee’, klinkt het. Aan het einde zegt een vrouw: ‘Fijn dat er veel aandacht is voor het geven van informatie. Vroeger waren zulke bijeenkomsten er niet.’ Ze heeft een vriendin meegenomen. Via mond-tot-mondreclame, (schoon)zussen, vriendinnen en groepsapps delen vrouwen wat ze leren tijdens de bijeenkomsten. Een andere deelneemster: ‘Ik ben best bang voor dokters, maar het helpt om dit in een veilige setting te bespreken. Nu durf ik een zelftest aan te vragen; ik wist niet dat dit kan.’

Onwetendheid en angst

Met communicatie iedereen bereiken is vaak een uitdaging. Dit geldt extra voor onderwerpen over gezondheid. Tijdens de coronapandemie werd dat heel duidelijk. Niet iedereen begrijpt standaardinformatie over preventieve onderzoeken, vaccinaties of andere gezondheidsinitiatieven. RIVM-cijfers tonen aan dat steeds minder mensen deelnemen aan bevolkingsonderzoeken. ‘We weten dat een op de drie mensen in Nederland moeite heeft met het vinden en begrijpen van gezondheidsinformatie’, zegt communicatieadviseur Lisanne Buijsse van het RIVM.

‘Vanuit het vorige kabinet is drie jaar lang extra budget beschikbaar gesteld om mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden te bereiken.’

Om een zo breed mogelijke groep te informeren, ontwikkelde de communicatieafdeling van het RIVM een laagdrempelige manier om informatie te geven en het gesprek aan te gaan. Een belangrijk onderdeel van de strategie is om in wijken voorlichting te geven die aansluit bij de dagelijkse realiteit van de deelnemers. Dat gebeurt in kleine, veilige settings, met ruimte voor vragen en interactie. Harbers: ‘Onze focus ligt nu op wijken in Den Haag, Rotterdam en Amsterdam, waar de deelname aan bijvoorbeeld het bevolkingsonderzoek naar borstkanker soms maar 30 procent is. Terwijl het landelijke gemiddelde rond 70 procent ligt.’

‘Ons uitgangspunt is simpel: iedereen moet de informatie kunnen begrijpen, ongeacht taal, cultuur of eerdere ervaring met gezondheidszorg’, vervolgt Buijsse. De communicatiespecialisten van het RIVM hebben veel energie gestoken in het verbeteren van voorlichtingsmateriaal. ‘In samenwerking met mensen die moeite hebben met lezen en schrijven, hebben we onze brieven en folders ingekort en versimpeld. Denk aan het dikgedrukt maken van belangrijke woorden, de toevoeging van iconen en inzet van sociaal bewijs. Ook de volgorde van de informatie is aangepast zodat die beter aansluit op hoe mensen een besluit nemen om mee te doen.’

Buurthuizen, festivals en markten

‘Maar veel mensen bereiken we niet via brieven of folders’, legt Buijsse uit. ‘Deze belanden soms ongeopend in de prullenbak. Andere mensen zijn bang, hebben last van schaamte of geen ruimte in hun hoofd door andere zorgen.’ ‘Om die reden organiseren we voorlichtingsbijeenkomsten zoals deze, staan we op festivals en markten en geven we trainingen aan vrijwilligers en sleutelpersonen in wijken’, zegt Harbers. ‘Door in buurten met mensen te praten, krijgen we beter inzicht in waarom ze niet meedoen. Angst voor de uitslag speelt vaak een rol. In sommige culturen is over kanker praten een taboe. Het gaat er ons vooral om dat mensen keuzes kunnen maken op basis van correcte en begrijpelijke informatie. Praktische voorbeelden maken de informatie concreet. Wat doe je als je een uitnodiging krijgt? Hoe werkt een zelftest? Wat kun je doen bij vragen?’

‘Kleine bijeenkomsten werken het beste,’ zegt Buijsse. ‘In een grote groep durft niet iedereen vragen te stellen. Kleine groepen bieden tijd voor individuele vragen, persoonlijke aandacht en je kunt een vertrouwensband opbouwen. Soms zitten er verschillende culturen bij een bijeenkomst en dan moet je rekening houden met ongeschreven sociale codes die je zelf niet kent. Zeker bij gevoelige onderwerpen is dat heel belangrijk.’ Angelique Harbers: ‘Het simpele feit dat je tijdens een bijeenkomst in een gesprek zegt: “Ik weet het ook niet allemaal”, maakt dat mensen open het gesprek aangaan. Dat vergroot de bereidheid van mensen om persoonlijke ervaringen te delen, te luisteren en vragen te stellen.’

Materiaal op maat

Tijdens de voorlichtingsbijeenkomst gebruikt Harbers visuele hulpmiddelen, folders in verschillende talen, praatplaten en demonstratiepakketten. Die helpen deelnemers om de informatie zelfstandig te verwerken. De combinatie van face-to-face contact, inclusief begrijpelijk voorlichtingsmateriaal en digitale ondersteuning blijkt heel effectief.

QR-codes op folders leiden naar meertalige informatie, filmpjes met stap-voor-stap uitleg en de website van de digitale assistent Steffie, die moeilijke dingen op een makkelijke manier uitlegt. Daardoor kunnen mensen de boodschap binnen hun omgeving verspreiden. ‘We leren continu wat werkt’, aldus Buijsse. ‘Feedback van deelnemers en observaties tijdens bijeenkomsten gebruiken we om het materiaal en onze aanpak continu te verbeteren. Elk contactmoment geeft nieuwe inzichten in wat werkt en welke barrières we kunnen wegnemen.’

Praktische inzichten

Een voorbeeld van zo’n praktisch inzicht is dat veel mensen denken dat een weggegooide uitnodiging betekent dat ze niet meer mee kunnen doen met het onderzoek. ‘Dat hadden we eerder niet scherp’, zegt Buijsse. Ook blijkt dat mensen vaak maar een paar dingen willen weten: waarom word ik uitgenodigd, hoe kan ik meedoen, wanneer krijg ik de uitslag en wat als ik niet mee wil doen?’ Als je vooraf samen met de mensen die je wilt bereiken door teksten loopt, zie je pas hoeveel moeite mensen met tekst hebben en hoe anders zij het interpreteren. Dat is een universeel aandachtspunt voor communicatieprofessionals: praat met je doelgroep om ze beter te begrijpen, ongeacht het onderwerp.’

------

Dit artikel verscheen eerder in C - het communicatiemagazine van Nederland