Soms even wachten op nuance
Onlangs organiseerde Logeion samen met de UvA in het kader van het Centrum voor Strategische Communicatie een mooi diner met humor als centraal onderwerp. Een van de vragen was: Is humor geschikt/ geoorloofd om misinformatie te bestrijden? Nu kun je zo’n vraag onmogelijk zonder context beantwoorden, maar instinctief zou ik ja zeggen. Humor raakt namelijk emotie, en als iets vaak ineffectief blijkt te zijn in het bestrijden van desinformatie dan is het wel nuance, of een compleet feitenrelaas.
Toch is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Iedereen die actief is in het communicatievak, is wel eens slachtoffer van een opgezet frame, of je bent zo slim om zelf zo’n frame op te zetten. Een frame is niets meer of minder dan een venster op de blik die we hebben op de wereld. Het zorgt ervoor dat we ingewikkelde concepten en verhalen reduceren tot iets wat we begrijpen.
De dynamiek van de media en de rol van systeem 1 en systeem 2
In de huidige mediadynamiek komen we framing om de haverklap tegen. Daniel Kahneman legde het meermaals goed uit. In een gedeelte van onze hersenen bestaan twee systemen. Systeem 1 is het gedeelte van het brein dat snel dingen verwerkt en conclusies trekt (Pieter Omtzigt is een huilebalk, Elon Musk een narcistische gek en Johan Derksen een racistische boomer). Systeem 2 van je hersenen laten je wat dieper over de zaken nadenken (Pieter Omtzigt maakt zich zorgen en stelt misschien wel terechte vragen, Elon Musk heeft de wereld van elektrisch rijden toegankelijk gemaakt en Twitter was voor Musk ook op sterven na dood, Johan Derksen representeert ook maar een tijdsbeeld en heeft een heel modern denkende dochter opgevoed). Daar zitten dus de nuances, de kleurtinten. En precies met dat onderscheid worstelen we als vakgebied enorm. Want veel vakgenoten hebben er grote behoefte aan om te vertellen hoe het precies zit om een heersend frame te nuanceren of te ontkrachten.
De kunst van het verleiden: emotie als voorbode van het verhaal
Vaak komen we dan in welles-nietesspelletjes terecht waar we het onderspit delven. Maar ik zou willen zeggen, misschien ligt dat toch allemaal net even wat genuanceerder. Er is heus wel een brug te slaan tussen catchy oneliners en een genuanceerd betoog. Als je het oprecht meent is er niets mis mee om een emotioneel venster op de wereld aan te bieden. Het gaat er toch om dat je mensen eerst bereid vindt om naar je te luisteren voordat je ze het verhaal vertelt. Die methode is zo oud als de weg naar Rome? Hoe verkoop je boeken? Toch door een mooie kaft en een goede achterflap. Hoe zorg je dat het boek aangeraden wordt? Dan moet je er toch voor zorgen dat het boek zelf de moeite waard was.
Conclusie: humor, emotie en nuance als compagnons
In de strijd tegen misinformatie kan humor een krachtig gereedschap zijn, mits correct ingezet. Het kan de emotie raken en daarmee de aandacht trekken, maar moet hand in hand gaan met nuance en een goed onderbouwd feitenrelaas. Het is de synergie tussen emotie en rede die ons niet alleen kan doen lachen, maar ook kan aanzetten tot nadenken en daarmee potentieel misinformatie kan counteren.