Logo Zoeken

Column C#6: De pen en het zwaard

15 augustus 2016Noelle Aarts

Enkele weken geleden ben ik in de plaatselijke boekhandel gaan luisteren naar schrijver Frank Westerman. Frank kwam vertellen over zijn jongste pennenvrucht : Een woord, een woord. In dit boek vraagt hij zich af hoe geweld zich verhoudt tot het gesproken woord. Hij beschrijft de Molukse treinkapingen in het Drentse kanaaldorp Bovensmilde in de jaren zeventig van de vorige eeuw en vergelijkt deze terreurdaad met de huidige praktijken van IS.

Lognw_Noelle-Aarts-2013-3.jpg

De neiging is om tekst en geweld tegenover elkaar te plaatsen: geweld is slecht en het gesproken of geschreven woord is goed. Westerman komt in zijn boek tot de conclusie dat deze tegenstelling nuance verdient. Zo gaan aan geweld niet zelden woorden vooraf die op een of andere manier hebben bijgedragen aan het besluit om geweld te gebruiken. Als mensen zich niet gehoord voelen, gaan ze op andere manieren aandacht vragen. Dit gold ook voor de kinderen van de Molukkers wier ouders jarenlang vergeefs hadden gewacht op een antwoord van de Nederlandse overheid. Op een goed moment besloten zij tot een treinkaping.

Geweld kan ook het gevolg zijn van menselijk onvermogen zich verbaal uit te drukken. De impliciete norm dat we onder het mom van vrijheid van meningsuiting alles moeten kunnen zeggen tegen iedereen op elk moment, maakt dat er momenten zijn waarop mensen zich door het woord beledigd voelen of erger, gekwetst, buitengesloten en ontdaan van hun waardigheid. Het woord wordt dan als het ware zelf gewelddadig, het maakt monddood. Onderzoek laat zien dat er in de hersenen van mensen, die zich gekwetst of buitengesloten voelen, dezelfde reactie voordoet als bij fysiek geweld.

Er zijn ook voorbeelden van de ontwapenende kracht van het woord. Bij de tweede Molukse treinkaping bij de Punt en de gijzeling van de school in Bovensmilde werden psychiaters ingezet om met de kapers en de gijzelnemers te onderhandelen, vanwege de veronderstelde kracht van hun luistervermogen. De kapers hebben bij deze gebeurtenissen niemand omgebracht en zich uiteindelijk overgegeven. Het woord kan maken en breken, geweld tot gevolg hebben, maar ook ontspannen. Het woord is machtig, gebruik het met verstand. Reden genoeg om de relatie tussen de pen en het zwaard af en toe te heroverwegen.