Column C#8: meningen en feiten
‘Witlof is vies’, zegt mijn zoon. ‘Nee’, zegt mijn dochter, ‘jij víndt witlof vies’. Gelijk heeft ze. Of witlof vies is of niet is een mening en geen feit.
Vaak worden meningen gepresenteerd als feiten, zonder enige onderbouwing, zo constateerde ook wetenschapsjournalist Asha ten Broeke in de Volkskrant. Ze haalt de Britse filosoof Patrick Stokes aan die twee soorten meningen onderscheidt. De eerste gaat over persoonlijke voorkeuren: je lust witlof of niet. De tweede zijn zienswijzen waarin aannames verborgen zitten over hoe de werkelijkheid in elkaar zit of zou moeten zitten. Zo zit in de uitspraak ‘strenge discipline is goed voor kinderen’ de aanname dat kinderen, die autoritair worden opgevoed beter af zijn. Deze aanname is echter onterecht, omdat ze niet kan worden onderbouwd met onderzoek, aldus Ten Broeke. En zo zijn meningen niet zelden gebaseerd op betwistbare normen en waarden of op een onjuist verband tussen feiten.
Hoogleraar management Jeffrey Ford maakt in dit verband onderscheid tussen eerste orde en tweede orde realiteiten. Bij eerste orde realiteiten gaat het om feiten die empirisch kunnen worden vastgesteld, zoals de temperatuur of het CO2-gehalte in de lucht. Tweede orde realiteiten worden gecreëerd door betekenis, belang of waarde te geven aan een eerste orde realiteit. Tweede orde realiteiten zijn geen feiten, maar interpretaties van feiten waarin meningen, oordelen, normen, waarden en causale verbanden zijn opgesloten.
Het probleem: we kunnen beide realiteiten niet goed onderscheiden en het verband ertussen niet begrijpen. Het gevolg: nogal wat conflicten in gesprekken worden uitvergroot, omdat betrokkenen het gevoel hebben dat de ander hen een ‘waarheid’ opdringt, als ware die een eerste orde realiteit. Ondertussen zijn er allerlei normen en waarden in het geding die maken dat mensen zich beledigd, beschuldigd of in een hoek gedrukt voelen. In het kader van conversational responsibility moeten we hier wat aan doen. Journalisten, maar wij ook. Om de wereld en kranten beter te maken. Dat is mijn mening, voor wat die waard is.