Van schreeuwlelijken tot geurvlaggen: communicatie in het dierenrijk
Bij menselijke communicatie maken we vaak een onderscheid tussen verbale en non-verbale communicatie. In het dierenrijk wordt echter een kleurrijk arsenaal ingezet dat een beroep doet op diverse zintuigen en waarbij lichaamstaal vaak ook een belangrijke rol speelt. We nemen je mee in de fascinerende wereld van schreeuwlelijken, borstgeroffel, geurvlaggen en zelfs infrasone geluiden. We starten onze reis in de boomtoppen van het Aziatische tropisch regenwoud.
Hier leven apensoorten als siamangs - de grootste gibbonsoort - en goudwanggibbons. Wanneer je vrijwel je hele leven doorbrengt in het dichte bladerdak van de jungle heeft communicatie met kleuren weinig zin. Veel efficiënter werkt het dan als je een krachtig geluid kunt voortbrengen dat liefst kilometers ver reikt. En laat dat nu bij uitstek een vaardigheid zijn die gibbonsoorten tot in de puntjes beheersen. De siamangs brengen een zwaar, laag geluid voort, waarbij de met lucht gevulde keelzak functioneert als klankversterker. Het ‘zingen’ dient om de onderlinge paarband te versterken, maar ook om potentiële rivalen duidelijk te maken dat dit territorium reeds bezet is door een siamangfamilie. Het geluid dat de goudwanggibbons voortbrengen, is veel hoger en eindigt als een soort autoalarm met enkele schrille tonen. In Burgers’ Rimba heeft Burgers’ Zoo beide apensoorten in een eigen verblijf gehuisvest, waardoor zich regelmatig een prachtig gezang ontspint, waarbij beide apensoorten op elkaar reageren en zeker niet voor elkaar willen onderdoen.
Gorilla’s zijn ondanks hun enorme kracht en spiermassa zeer vreedzame dieren die bij voorkeur een potentieel conflict uit de weg gaan. Gorillamannetjes kunnen soms een korte borstroffel demonstreren; een uniek verschijnsel dat we bij geen enkele andere (mens)apensoort zien. Meestal dient de borstroffel om te imponeren en zien we dit gedrag vooral bij jonge, puberende mannetjes: ‘Kijk mij nou eens, hoe sterk en belangrijk ik ben.’ Soms dient de borstroffel ook als regelrechte bedreiging, in dat geval vaak gepaard gaand met ontblote tanden. Om de bedoelde boodschap goed te begrijpen, is het daarom bij dieren vaak heel belangrijk om naar het totaalplaatje te kijken, waarbij lichaamstaal een belangrijke rol speelt. Bij een zebra die een andere zebra al schoppend en bijtend achterna zit, speelt de stand van de oren een belangrijke rol in de onderliggende communicatie. Zijn de oren naar voren gericht, dan gaat het hoogstwaarschijnlijk om spelgedrag. Heeft de zebra de oren echter plat naar achteren gericht, dan geeft hij aan dat het hem menens is!
Bij mensen is het zicht veruit het belangrijkste zintuig. Bij veel dieren speelt het reukvermogen echter een minstens zo belangrijke rol. Geuren spelen een belangrijke rol in de communicatie. Zo brengen veel diersoorten zogenaamde geurvlaggen aan om de grenzen van hun territorium af te bakenen. Neushoornmannen deponeren langs de grenzen van hun territorium mesthopen met hun geurvlaggen. Duikers, een kleine antilopensoort, beschikken over speciale klieren die zich tussen neus en ogen bevinden, waarmee ze takjes kunnen markeren met een muskusachtige geur. Andere dieren gebruiken met name urine om hun geuren af te zetten. Bij veel diersoorten ruiken mannetjes aan de ontlasting van vrouwtjes of zij in oestrus zijn en ze ontvankelijk zijn voor paringen.
Ook ons gehoorvermogen is bij mensen vrij beperkt, vergeleken met de prestaties op dit gebied van veel diersoorten. Zo is wetenschappelijk aangetoond dat dieren als walvissen, maar ook neushoorns, olifanten en giraffen, bepaalde infrasone geluiden produceren om met elkaar te communiceren. Deze geluiden dragen heel ver, maar zijn voor het menselijke oor niet te horen. Wat voor communicatie de dieren precies met elkaar uitwisselen, weten we dus helaas niet. Van met name walvissen is bekend dat ze met deze geluiden op vele kilometers afstand met elkaar kunnen communiceren!
Koninklijke Burgers’ Zoo wil zijn gasten bewondering en verwondering voor de natuur meegeven en hen daarmee raken en inspireren. We kunnen als mensen heel veel leren van dieren en natuur. Dieren hebben vaak hele efficiënte oplossingen voor managementproblemen en de leiderschapsstijl van diverse apensoorten vertoont opvallende gelijkenissen met bepaalde bedrijfsculturen. Onder het thema bio-inspiratie biedt het Safari Meeting Centre, het moderne congrescentrum midden in het Arnhemse dierenpark, een grote variatie aan verdiepende activiteiten aan. Zoals thematische lezingen door biologen, interactieve rondleidingen onder leiding van dierentuingidsen of uitdagende managementvraagstukken die in de dierentuinwereld spelen. Laat je eens verrassen door de mogelijkheden, of kom eens geheel vrijblijvend oriënteren in Arnhem! Meer informatie vind je op www.safarimeetingcentre.nl.