Column C#8: Participatiesamenleving
Koning Willem Alexander heeft zijn eerste troonrede uitgesproken. Een belangrijk moment was dat. Omdat het zijn eerste troonrede was, maar ook omdat toespraken aan belang lijken te winnen. In Amerika weten ze dat allang. De speech van Willem Alexander vond ik niet indrukwekkend. Ik heb er niks van onthouden, behalve dan de vrij persoonlijke inleiding waarin hij over zijn overleden broer Friso sprak.
En natuurlijk dat ene woord: participatiesamenleving. Opgepikt door de media en in gesprekken tussen mensen terechtgekomen. Vreemd eigenlijk, want wat de participatiesamenleving betekent is niet direct duidelijk. Het is bovendien een lelijk, abstract woord van liefst negen lettergrepen. Tekstschrijvers beperken zich meestal tot maximaal vijf. Waarom dan toch prominent uitgelicht?
Volgens de Duitse communicatiewetenschapper Uwe Pörksen hebben we hier te maken met een plastic woord. Plastic woorden verwijzen naar zaken die per definitie nastrevenswaardig lijken: denk aan duurzaamheid, transparantie, accountability of capacity building. En dus ook aan de participatiesamenleving. Plastic woorden vinden we in politieke discussies, subsidieaanvragen, onderzoeksvoorstellen en speeches. We gebruiken ze gemakkelijk omdat ze een enorm veld aan betekenissen onder één noemer brengen en daarmee overeenstemming suggereren. ‘In deze tijd willen mensen hun eigen keuzes maken, hun eigen leven inrichten en voor elkaar kunnen zorgen’, zo sprak onze koning. Daar zijn we het misschien mee eens, maar het begrip participatiesamenleving wordt door veel burgers toch iets anders opgevat: als een bezuinigingsmaatregel die zegt dat we het van nu af aan maar zelf uit moeten zoeken.
Plastic woorden zijn van elastiek. Onderzoekers constateren dat ze steeds meer voorkomen in geschreven en gesproken taal, niet omdat ze zo beeldend zijn of met precisie aangeven wat we bedoelen, maar juist omdat ze dat niet doen. Een gevaar van plastic woorden is dat ze sleets raken. Met gender hoef je niet meer aan te komen, van accountability beginnen veel mensen genoeg te krijgen en ik dacht eigenlijk dat participatie ook zijn langste tijd had gehad. Zo niet participatiesamenleving. Een plastic woord, helemaal van nu. De vraag is voor hoe lang.
Noelle Aarts bijzonder hoogleraar strategische communicatie (Logeion-leerstoel)
Deze column stond in Logeion-magazine #C8 van oktober 2013.