Zo helpt communicatieantropologie interne communicatie vooruit

Waarom inzicht in cultuur onmisbaar is

Interne communicatie draait om meer dan het overbrengen van een boodschap via het juiste kanaal. Het vraagt om inzicht in gedrag, cultuur en onderlinge verhoudingen. Communicatieprofessionals zoeken steeds vaker manieren om echt aan te sluiten bij wat er leeft in hun organisatie. Communicatieantropologie helpt daarbij. Niet als methode, maar als manier van kijken.

De context bepaalt de impact

Informatie komt nooit blanco binnen. Medewerkers interpreteren boodschappen vanuit hun eigen ervaringen, overtuigingen, groepsnormen en de dagelijkse praktijk. Een logisch en helder geformuleerde boodschap kan tóch weerstand oproepen. Niet vanwege de inhoud, maar omdat de vorm, de timing of de toon niet past bij de context waarin mensen zich bevinden.

Zo klinkt een reorganisatieboodschap anders in een team dat al jaren kampt met onzekerheid dan in een afdeling met vertrouwen in het management. Een oproep tot eigenaarschap krijgt andere reacties in een hiërarchisch gestuurde organisatie dan in een zelfsturend team. Zonder oog voor de sociale en culturele context verliest communicatie aan betekenis.

Het geheim van de antropologische blik

De communicatieantropologie biedt handvatten om die context zichtbaar te maken. Het is een benadering die organisaties als sociale systemen ziet, met eigen symbolen, rituelen, rollen, ongeschreven regels en subculturen. De focus ligt niet alleen op wat mensen zeggen, maar op wat ze doen en laten. Op hoe gedrag ontstaat en wordt beïnvloed door groepsdynamiek.

Door te kijken naar informele structuren en culturele patronen, wordt zichtbaar waar communicatie schuurt of juist versterkt. Denk aan invloedrijke collega’s zonder formele functie. Of afdelingen met een eigen ‘taal’ of routines die meer betekenen dan op het eerste gezicht lijkt. Dat vraagt om observeren, luisteren en je verdiepen in de betekenis die mensen geven aan gebeurtenissen en gewoonten.

Rituelen als dragers van cultuur

Een ritueel is meer dan een gewoonte. Waar gewoonten vaak onbewust en functioneel zijn, hebben rituelen een symbolische waarde. Ze bevestigen relaties, zorgen voor binding en maken cultuur voelbaar. Denk aan een maandagochtendstart waarbij een leidinggevende het team toespreekt met aandacht voor successen, uitdagingen en persoonlijke verhalen. Dat moment is niet alleen informatief, maar ook verbindend.

Het onderscheid is belangrijk. Een dagelijkse check-in kan structuur geven, maar mist vaak de gelaagdheid van een ritueel. Een ritueel wordt bewust gecreëerd, heeft betekenis en draagt bij aan het wij-gevoel. Zeker in hybride organisaties zijn zulke contactmomenten essentieel voor het versterken van betrokkenheid.

Waarom interne communicatie soms niet landt

Een veelgehoorde frustratie onder communicatieprofessionals is dat goed bedoelde boodschappen niet aankomen of zelfs averechts werken. Vaak ligt dat niet aan de inhoud, maar aan het ontbreken van aansluiting bij de belevingswereld van medewerkers. De boodschap klopt, maar past niet bij de manier waarop mensen de organisatie ervaren.

Een antropologische benadering helpt om eerst te begrijpen wat er speelt, voordat je communiceert. Door tijd te nemen voor observatie, dialoog en analyse van groepsgedrag en betekenisgeving ontstaat inzicht. Dat inzicht maakt het mogelijk om communicatie effectiever, mensgerichter en duurzamer te maken.

Van zenden naar begrijpen

In de communicatiewetenschap zijn er grofweg twee stromingen: communicatie als instrument om gedrag te beïnvloeden en communicatie als proces waarin betekenis ontstaat. Die tweede benadering sluit aan bij communicatieantropologie en wordt steeds belangrijker in het vak.

Betekenisvolle interne communicatie vereist meer dan een zendergerichte aanpak. Het vraagt om oog voor onderlinge dynamiek, cultuur, vertrouwen en gedeelde betekenis. Deze elementen zijn geen zachte bijzaak, maar vormen de basis voor communicatie die beklijft en leidt tot echte betrokkenheid.

Verdieping en mensgerichtheid

In het Logeion Trendrapport werd zichtbaar dat communicatieprofessionals steeds vaker zoeken naar verdieping, mensgerichtheid en context. Thema’s zoals systeemdenken, werken aan betekenis en ruimte voor dialoog staan centraal.

De communicatieantropologie sluit hier logisch op aan. Het is geen alternatief voor bestaande strategieën, maar een waardevolle aanvulling. Wie communicatie serieus neemt, onderzoekt niet alleen wat er gezegd moet worden, maar vooral wat er al leeft – en hoe communicatie daaraan kan bijdragen.

------

Over de auteur

Rieneke Moonen - van de Laar is senior communicatie adviseur en communicatieantropoloog. Ze helpt organisaties hun interne communicatie af te stemmen op hoe mensen écht werken, denken en voelen. Ze biedt ook trainingen aan.