AI: bondgenoot of ethische uitdaging?

Dr. Sophie Boerman, associate professor aan de Universiteit van Wageningen, en dr. Lotte Willemsen, bijzonder hoogleraar Strategische Communicatie aan de Universiteit van Amsterdam, namen deelnemers aan het event ‘Onder Profs Diner’ met het thema ‘De AI divide’ mee in boeiende lezingen over (ethisch) gebruik van AI. En in het bijzonder de kloof die kan ontstaan tussen expert advocates van AI en degenen die – om verschillende redenen – AI voorlopig niet gaan gebruiken. Dit interessante AI-event werd gehost door USG MarCom en het Centrum voor Strategische Communicatie van Logeion. 

Hebben we onszelf klem gezet?

In ons dagelijks leven delen we heel veel data met allerlei bedrijven en deze data wordt vaak voor commerciële doeleinden gebruikt, zoals gepersonaliseerde advertenties in onze tijdlijn op social media. Facebook, Instagram en Tinder stonden in 2021 dan ook in de top 3 van bedrijven die het meest over je weten.

Onze privacy is in het geding, maar dat maakt niet per se dat we minder persoonlijke gegevens delen, simpelweg omdat we ook gebruik willen maken van bepaalde producten en diensten. Want het maakt het leven ook aangenaam en makkelijker.

Privacy in gevaar: ouderen en laagopgeleiden extra vatbaar

Maar ook hackers maken graag gebruik van al die data die wij delen. Daarmee lopen we het risico op identiteitsfraude of andere vormen van oplichting. Sommige  groepen in de samenleving zijn extra kwetsbaar.

Uit onderzoek, dat Sophie Boerman heeft laten uitvoeren onder een groep van ruim 1.000 Nederlanders van 16 jaar en ouder, blijkt dat vooral de mensen die ouder en laagopgeleid zijn en de minste AI-kennis en -vaardigheden hebben, hun eigen privacy niet goed kunnen beschermen. Sommige van hen staan zelfs extreem negatief tegenover AI-gebruik.

Dat kan bijvoorbeeld komen door een principiële voorkeur voor menselijke beslissingen (algorithmic aversion), negatieve verhalen over AI zoals de kinderopvangtoeslagaffaire (negativity bias) of omdat mensen de fouten van AI overgeneraliseren (algorithmic transference).

Of maken we gebruik van de kansen?

In Europa is er sinds vorig jaar gelukkig de AI Act, een verordening die met wet- en regelgeving burgers zo goed mogelijk beschermt tegen onrechtmatige en ongewenste vormen van AI. Zo zijn onder andere manipulatieve, discriminerende AI-systemen sinds 2 februari 2025 verboden door de AI Act. De verordening gebiedt bedrijven ook ervoor te zorgen dat werknemers AI-geletterd zijn. Maar wat houdt dat in?

Over het algemeen wordt gedacht aan het juiste AI-kennis en vaardighedenniveau ten opzichte van de manier waarop je er gebruik van maakt of mee werkt. Maar volgens Lotte Willemsen komt er nog iets bij kijken, namelijk begrijpen hoe ons eigen brein werkt.

Dit wordt het Black Box probleem genoemd: we begrijpen onze eigen denkprocessen vaak niet eens volledig, AI wordt ontwikkeld vanuit onze eigen denkprocessen en beïnvloedt vervolgens weer onze denkprocessen en beslissingen.

AI in Communicatie: Van Pioniers tot Achterblijvers

Ondanks risico’s die AI met zich meebrengt maken de meeste mensen er, zowel privé als in hun werk, in meer of mindere mate, gebruik ervan. Dat bleek ook bij de aanwezige communicatieprofessionals,  tijdens het event ‘Onder Profs Diner’ het geval.

Ook onder professionals bestaat er een kennis- en vaardighedenkloof. De ene professional maakt gretig gebruik van alle mogelijkheden die AI biedt: het maken van een strategisch communicatieplan, het uitwerken van aantekeningen tot een goed leesbare tekst of het creëren van afbeeldingen. Hoewel je in je werk altijd eindverantwoordelijk blijft, kan AI een goede voorzet geven, die je een hoop tijd bespaart. Andere professionals blijven er nog van weg.

Nu is het natuurlijk altijd zo dat er bij nieuwe technologieën een adoptieproces ontstaat waarbij de innovators en early adopters de eerste zijn die ermee in het diepe springen.

Vervolgens komt de early majority om de hoek kijken, zij zijn wat voorzichtiger en afwachtender.

De late majority gaat pas met de technologie aan de slag wanneer die niet meer nieuw is, maar beproefd. En dan zijn er nog de laggards, die traditiegetrouw zijn en niet van verandering houden.

Die stellen het adopteren zo lang mogelijk uit, soms ook omdat ze het zich niet kunnen veroorloven financieel, zoals de groepen uit het onderzoek van Boerman.

De AI-kloof dichten: zes concrete handvatten

Hoe kunnen we de kloof verkleinen tussen communicatieprofessionals die al vertrouwd zijn met AI en degenen die nog aan het begin van hun ontdekkingstocht staan? Met die vraag stapte ik naar Microsoft Copilot, en het leverde een reeks heldere suggesties op die direct toepasbaar zijn binnen onze praktijk:

1. Educatie en Training: Organiseer workshops, webinars en trainingen om communicatieprofessionals bekend te maken met AI-technologieën en hun toepassingen. Dit kan variëren van basisprincipes tot geavanceerde technieken.
2. Mentorschap: Koppel ervaren professionals met minder ervaren collega's. Mentoren kunnen hun kennis en ervaring delen, en helpen bij het opbouwen van vertrouwen en vaardigheden.
3. Samenwerking: Stimuleer samenwerking tussen teams met verschillende niveaus van AI-kennis. Dit kan leiden tot kennisdeling en het ontwikkelen van gezamenlijke projecten waarbij iedereen kan leren.
4. Toegankelijke resources: Zorg voor toegankelijke en begrijpelijke bronnen, zoals artikelen, video's en online cursussen, die communicatieprofessionals kunnen gebruiken om hun kennis over AI te vergroten.
5. Cultuur van Leren: Bevorder een cultuur waarin continu leren en ontwikkelen wordt aangemoedigd. Dit kan door het aanbieden van incentives voor het volgen van cursussen of het bijwonen van conferenties.
6. Praktische Toepassingen: Laat zien hoe AI praktisch kan worden toegepast in communicatie, bijvoorbeeld door case studies en succesverhalen te delen. Dit kan helpen om de voordelen en mogelijkheden van AI duidelijk te maken.

Dit zijn stuk voor stuk waardevolle manieren om de kloof te verkleinen. Maar natuurlijk is geen organisatie of team hetzelfde.

Welke van deze suggesties spreekt jou het meest aan? En hoe zie jij AI terug in jouw communicatiepraktijk?