Machine als mens, mens als machine?
Laatst stuitte ik op een Redditpost van een man die zich afvroeg: ben ik nu echt de asshole als ik mijn vriendin vraag minder ChatGPT te gebruiken? Telkens als ze ruzieden, trok zij zich terug – niet om te reflecteren, maar om ChatGPT om relatieadvies te vragen.
Na een promptsessie kwam ze terug met ferme feedback: hij zou volgens de AI onzeker zijn, met te weinig emotionele bandwijdte om haar écht te begrijpen. Ze praatte over gevoelens die door een model waren benoemd, niet door hem waren gevoeld. Hij vond het niet eens zo erg dat ze ChatGPT gebruikte, maar wel dat diezelfde ChatGPT hem de ruimte ontnam om zijn eigen emoties te uiten. Hij voelde zich minder mens.
Digitale verbinding, analoge vervreemding
Het voorbeeld zegt iets over onze behoefte aan verbinding in een wereld die steeds meer digitaliseert. Het roept vragen op; als een machine wordt behandeld als een mens, wordt de mens dan meer behandeld als machine? Precies die vraag onderzochten Kim en Gill (2024) in een reeks van zes experimenten. In die studies werden deelnemers blootgesteld aan verschillende AI-toepassingen – waarbij telkens werd gevarieerd in de mate waarin de AI werd gepresenteerd als ‘menselijk’. Denk aan een taalmodel dat gevoelens begrijpt, versus een model dat gevoelens slechts nabootst, zonder ze echt te voelen.
Verwarring over emotie en empathie
De uitkomst was opvallend: hoe meer menselijkheid we zien in AI, hoe minder menselijkheid we zien in de mens; een vorm van dehumanisatie langs de as van emotie. Wanneer AI meer emotionele trekken vertoont, verschuift onze perceptie van wat ‘menselijk’ is. Onze verwachtingen over emotionele capaciteiten worden bijgesteld: omhoog voor machines, omlaag voor mensen. Het gevolg? Dat we minder oog hebben voor wat mensen menselijk maakt: hun binnenwereld, hun beleving, hun emoties.
Verbinding als buffer
Een ander onderzoek (Dang & Liu, 2024) laat vergelijkbare effecten zien, maar voegt iets hoopvols toe: wanneer mensen zich verbonden voelen met anderen, verandert dehumanisatie in humanisatie. Ze zien meer menselijkheid in de ander, of het nu gaat om mens of machine. Er ontstaat meer oog voor emoties, en ze worden ook meer (h)erkend.
Communicatie als schakel
Dit onderzoek kan ons pessimistisch stemmen, maar ons ook iets moois brengen. AI dwingt ons na te denken over onze eigen menselijkheid en onze rol daarin. Daarin schuilt ook een hoopvol perspectief voor de relevantie van communicatieprofessionals. Commprofs geven vorm aan contexten die leiden tot echt contact, gesprekken die zorgen voor gedeelde ervaringen, en verhalen die verbinden. Als verbinding het kantelpunt is, dan zijn communicatieprofessionals diegene met de hand aan de hendel.
------
Deze column verscheen eerder in vakblad C