Column C#4: Over schuld, solidariteit en succes
April was de maand van de filosofie. Dit jaar was het thema schuld en boete. Volgens filosoof Heidegger voelen mensen zich per definitie schuldig. Christenen wijten dat aan Adam en Eva, omdat zij van de appel van de boom des levens snoepten.
Er zijn antropologen die een existentieel schuldgevoel verklaren vanuit onze verbroken verbinding met de natuur. Met de opkomst van landbouw en veeteelt, ontstond een permanente schuld tegenover de natuur. Dat kopen we voortdurend af met offerrituelen en taboes. De derde veelgenoemde reden is ons schuldgevoel ten aanzien van minderbedeelden. Het is de basis voor waarden als solidariteit en zorg voor anderen; een goede zaak.
Onderzoek van organisatiedeskundige Wessel Ganzevoort toont dat succesvolle organisaties zich vooraleerst kenmerken door aandacht en zorg voor de ander. Deze organisaties hanteren principes van rechtvaardigheid, geven hun werknemers voldoende erkenning voor wat ze doen, stimuleren vriendschap en solidariteit binnen de dagelijkse werksfeer en hebben vertrouwenswaardige leiders. Het resultaat is een veilige, plezierige werkomgeving waarin mensen elkaar helpen en waarin ruimte is voor uitproberen en falen als belangrijke voorwaarden voor leren.
We zien in de samenleving ook een andere tendens: grote nadruk op individuele prestaties en beloningen. Dat maakt succes en falen tot individuele aangelegenheden. In zo’n cultuur zijn mensen geneigd successen toe te schrijven aan hun persoonlijke verdienste terwijl voor falen de schuld buiten henzelf wordt gezocht. De gedachte dat eigen succes te maken kan hebben met geluk en het falen van anderen met pech, komt niet makkelijk op. Volgens psychologen Mark van Vugt en Max Wildschut stimuleert de moderne werkorganisatie zo narcistisch gedrag. Narcisten hebben per definitie weinig last van schuldgevoel en zorg voor anderen.
‘Wie schuld kan voelen, weet zich verantwoordelijk’, stelt filosoof Coen Simon. Een gedachte die kan helpen organisaties zo in te richten dat waarden als integriteit, solidariteit en zorg voor de ander worden gestimuleerd. Waarmee, paradoxaal genoeg, de kans op succes wordt vergroot.
Noelle Aarts bijzonder hoogleraar strategische communicatie (Logeion-leerstoel)
Deze column stond in Logeion-magazine #C4 van mei 2013.