Is de verregaande digitalisering van onze wereld een gevaar of een zegen?

Een zoektocht naar antwoorden

Van der Vorst schreef het boek ‘De toekomst is eindeloos’. Aanleiding voor het schrijven van het boek was tweeledig, vertelt hij:

“Ik ben altijd op zoek naar een intellectuele uitdaging en die vond ik deze keer in de vraag: ‘Wat is de invloed van digitalisering op ons denken en doen, in de meest brede zin van het woord?’

De antwoorden die ik hierop probeerde te vinden waren voor mij tot dan toe onbevredigend en dus besloot ik me hierin te gaan verdiepen. Daarnaast heb ik al langer interesse in hoe mijn geest werkt, ook door het mediteren dat ik doe.”

“Ik merkte al langere tijd dat ik steeds meer afhankelijk werd van externe prikkels en dat ik soms probeerde om de leegte tussen de prikkels weer op te vullen met nieuwe prikkels. Daar wilde ik nader onderzoek naar doen.”

Digitalisering en ons denken

De kernvraag van het boek werd daarmee: ‘Wat doet digitalisering met het menselijk denken?’

Uiteindelijk ziet hij het boek vooral als een analyse van de huidige tijd waarin we leven. Het gaat om de manier waarop wij ons leven en ons denken structureren, in een tijdperk dat steeds meer onderhevig is aan digitalisering.

Het boek wordt uiteindelijk een pleidooi voor de directe ervaring, voor ervaren wat er echt om ons heen gebeurt.

“Want dat is nou juist wat digitalisering ons aan het afleren is”, aldus Van der Vorst.

Het einde verdwijnt uit ons denken

In zijn boek beschrijft Van der Vorst een belangrijk gevolg van digitalisering. Hij stelt dat het schrift ons volgordelijk heeft leren denken: van het begin naar het einde, in onze westerse samenleving van links naar rechts.

Ook massamedia leerden ons de wereld te structureren volgens de logica van een begin en een einde.

Digitalisering haalt volgens Van der Vorst het einde uit ons denken. Dat beïnvloedt hoe we tijd ervaren, hoe we verhalen vertellen en hoe we de fysieke wereld beleven.

De smartwatch als voorbeeld

De tijd krijgt een andere dimensie. Denk aan de smartwatch. Die toont niet alleen de tijd, maar ook de volgende stap via een stappenteller of bloeddrukmeter.

Digitalisering rekt de tijd voortdurend op, omdat er altijd weer een nieuwe suggestie volgt: je volgende afspraak, de te nemen stappen.

Er komt geen einde aan. Je wordt steeds gewezen op een volgend moment. Dat biedt kansen, maar leidt ook tot frustratie.

‘Een sterke focus op het bevredigen van een kortetermijnbehoeften leidt tot kortademigheid bij bedrijven in plaats van visionair denken.’

Fixatie als keerzijde van openheid

Wat is volgens Van der Vorst de kern van het boek?

“Digitalisering geeft ons ongelooflijk veel openheid en mogelijkheden, tot zover de zegen. Maar hoe meer mogelijkheden mensen hebben, hoe groter de fixatie. Zie hier het gevaar.”

We leven volgens hem in een tijd van fixatie op het directe:

• Sterke focus op de korte termijn
• Vastklampen aan telkens verschuivende idealen
• Continu jezelf willen verbeteren

Gedreven door digitalisering en vooral sociale media.

De paradox van keuzemogelijkheden

Neem Tinder: enorm veel opties om een partner te vinden, maar juist daardoor ontstaat een grotere fixatie op het perfecte ideaalbeeld.

Hetzelfde geldt voor sociale media: de overvloed aan boodschappen leidt niet tot openheid, maar tot fixatie op het eigen gelijk.

De veelheid leidt tot fixatie en uiteindelijk tot frustratie.

Kortetermijndenken bij bedrijven

Digitalisering zorgt ook voor een krampachtige focus op de korte termijn. De lange termijn – de stip op de horizon – raakt uit beeld.

Van der Vorst:

“Ik begrijp de fixatie wel. Met alles wat er momenteel in de wereld gebeurt, hebben we met z’n allen juist nu de neiging om concrete zaken vast te pakken en direct op te lossen.

Deze fixatie zie je ook terug in het dagelijkse leven:

• Nieuwe baan
• Nieuwe partner
• Volgende vakantie

De focus ligt op directe verandering en het bevredigen van behoeften.”

Geen rust meer om ergens naartoe te leven

Er is weinig ruimte om ergens naartoe te leven. Alles draait om reageren op de volgende impuls. Ook bedrijven gaan hierin mee.

Voorbeeld: Apple.

Ooit stond het merk voor het ideaal van de creatieve industrie. Nu richten de producten zich op directe behoeften, gebaseerd op data.

Bijvoorbeeld: de gezondheidsdata van de Apple Watch. Die maakt directe actie mogelijk – het ideaalbeeld is verdwenen.

Van visie naar kortademigheid

De overtuiging van Van der Vorst: Een sterke focus op het bevredigen van kortetermijnbehoeften leidt tot kortademigheid bij bedrijven, in plaats van visionair denken.

Bedrijven reageren op de volgende prikkel, net als smartphonegebruikers. Data biedt inzichten in directe behoeften, maar bedrijven verliezen de langetermijnstrategie uit het oog.

Verlies van het hoopvolle verhaal

Bedrijven rommelen daardoor door op basis van data. Ze worden afhankelijk van kortetermijnsuccessen.

Ze schotelen ons geen langetermijnperspectieven meer voor. De communicatie is gebaseerd op harde data – niet meer op hoopvolle verhalen.

Communicatieprofessionals worstelen hiermee. Zij waren ooit verhalenvertellers, nu steeds vaker prikkelverzorgers.

Hoopvolle uitzonderingen

Gelukkig zijn er ook positieve uitzonderingen, zoals Patagonia.

“Wellicht een obligaat voorbeeld, maar bij dit merk zie je dat de eigenaar zich persoonlijk verbonden voelt met de narrative van het merk. Dat leidt tot geloofwaardigheid.”

Van der Vorst – ooit zelf reclamemaker – pleit voor een terugkeer naar langetermijnvisie:

Een maatschappelijk relevante, visionaire boodschap als kern van communicatie en productontwikkeling.

Een boodschap voor mens en organisatie

Als persoon:

• De fixatie loslaten
• Openstaan voor directe ervaringen

Als organisatie:

• Overtuigend en hoopvol communiceren

Dat is wat Van der Vorst mee wil geven met zijn boek.

En het volgende boek?

Heeft hij al ideeën voor een nieuw boek?

“In maart komt mijn volgende boek uit. Dit betreft een verzameling van mijn columns in het Financieele Dagblad.”

“Daarnaast denk ik momenteel na over een boek over het houden van een open geest. Dat zou mooi aansluiten bij dit boek.”

‘Bedrijven moeten weer terug naar die langetermijnvisie, waarbij de maatschappelijk relevante boodschap de kern vormt voor de communicatie en productontwikkeling.’

------

Dit artikel is geschreven voor vakblad C en na optimalisatie voor online leesbaarheid, geplaatst op de website.