‘Als u in de positie bent, grijp dan eens in’

Een voorbeeld? Als de MP om hem moverende redenen ‘Pleurt op’ roept, dan hebben de volgende dag honderden Nederlands-Turkse mensen daar last van omdat ze op straat worden toegeroepen met dezelfde tekst: ‘pleur op’. Wellicht hebben communicatieadviseurs de MP deze aanpak aangedragen. Wellicht hadden ze er geen weet van of hebben ze het niet uit z’n hoofd kunnen praten. Hoe het ook is gegaan, de vraag die u zelf moet beantwoorden is of u hier – individueel en als beroepsgroep - wel of niet een maatschappelijke verantwoordelijkheid voelt voor het klimaat van polarisatie en de maatschappelijke werkelijkheid die daaruit voortkomt. 

Collega Pieter van der Lugt beschouwt in een artikel in Follow the money onze beroepsgroep verantwoordelijk voor het ontstane klimaat waarin populisme kan gedijen en stelt, en ik citeer: “Communicators, spindoctors, marketeers en consultants hebben met hun holle retoriek de waarheid zo veronachtzaamd dat deze niet meer opgewassen is tegen de meest opzichtige leugens”.

Uit de Trust Barometer 2017 van Communicatiebureau Edelman weet u dat het wereldwijd beroerd gesteld is met het publieke vertrouwen in overheden, media, NGO’s en bedrijfsleven. Het is het negatieve communicatie-effect van onze communicatie-inspanningen. Ik heb het over de communicatiekeuzes en -optredens van onze instituties en haar representanten in het publieke domein. Dié is maatschappij-ontwrichtend. Niet van de ene op de andere dag. Wél na tien-twintig jaar grof taalgebruik, leugens, haat, beledigingen, zielloze oneliners en ingestudeerde tekstjes, holle kernboodschappen en het zwartmaken van tegenstanders en bevolkingsgroepen.

In het boekje Transitie33 – dat ik samen met Frank Regtvoort schreef -  stellen we dat veruit de meeste communicatie-aanpakken van onze instituties en haar representanten gericht zijn op het bereiken van gewenste communicatiedoelen. Profilering, zichtbaarheid en  aandacht in het publieke discours, om er maar een paar te noemen. Ego-communicatie dus. Communicatie over jezelf in dienst van het eigen belang. De werkelijke communicatie-effecten van al dat communicatiewerk staan haaks op de beoogde effecten. Onbetrouwbaar, ongeloofwaardig, onoprecht en oneerlijk zo oordeelt de samenleving. In het eerder genoemde Edelman-onderzoek wordt gewezen op een maatschappelijk effect: een geleidelijk verlies van autoriteit leidt tot sterk toenemend populisme en nationalisme.

Druk zijn met het bereiken van gewenste doelen en je weinig aantrekken van de werkelijke effecten is een blinde vlek binnen onze beroepsgroep. We negeren dat voor groepen in onze samenleving immateriële waarden als eerlijkheid en oprechtheid van groot gewicht zijn. En dat al die ‘alles gewonnen, niets verloren’ boodschappen waarmee bestuur en politiek de boer op gaan daar niet bij aansluiten en dus geen positieve weerklank vinden en volstrekt ongeloofwaardig en betekenisloos zijn geworden.

En hier vinden we de richting om het tij te keren: zicht op en inzicht in de dominante immateriële waarden in de samenleving. En bestuurders en politici moeten dié waarden in hun eigen communicatie als leidraad nemen. Omdat deze immateriële waarden in het huidige publieke discours en in ons communicatie-werk nagenoeg ontbreken en daardoor met communicatie vooral negatieve werkelijkheden worden geschapen, waar burgers en samenleving een steeds hogere prijs voor betalen. Dat is niet meer zomaar een nieuwe trend. Het is veel meer. Het is een trendbreuk, een discontinuïteit in hun communicatie-aanpak en ons vakgebied.

Het begint ermee dat onze bestuurders en politici gaan beseffen dat zij het probleem zijn en niet wij, de samenleving. Als ik het een beetje bout mag zeggen: De polarisatie in onze samenleving is een weerkaatsing van hún en onze communicatie. Er is niet zo zeer een beschavingsoffensief nodig voor de samenleving, maar een beschavingsoffensief voor onze instituties. Daar is een wereld te winnen. Want in het publieke domein, zeg maar de (sociale) media, gedragen bestuurders en politici zich er van nature onbeschaafd. Ze laten geen kans voorbij gaan om elkaars betrouwbaarheid en legitimiteit te ondergraven. En ik voeg daar aan toe: met grote maatschappelijk schade, zoals polarisatie, tot gevolg.

Direct nadat Marc Rutte liet weten de PVV uit te sluiten als samenwerkings-partner zochten zijn politieke tegenstrevers de publiciteit. Niet om de samenleving (ons dus, de stemgerechtigden van 15 maart) uit te leggen waarom ze blij waren met Rutte’s duidelijkheid. Ze hebben immers de PVV zélf eerder óók al uitgesloten. Ze grepen wél de kans om publiekelijk te getuigen van hun ongeloof. Vanuit partijpolitiek eigenbelang kozen ze in deze verkiezingstijd een communicatie-aanpak die erop is gericht om de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van de Nederlandse MP verder uit te hollen.

Ik zou ze wel willen toeschreeuwen ‘Houd daar nou eens mee op’. Ik zou ze willen wijzen op grote maatschappelijke risico’s die zij met hun communicatie nemen. En tegen u, tegen de communicatieberoepsgroep zou ik willen zeggen ‘Als u in de positie bent, grijp dan eens in’. Adviseer mensen als Buma toch eens om in positieve bewoordingen op de woorden van Rutte te reageren. Woorden die stoelen op immateriële waarden en het maatschappelijk belang. Woorden die depolariserend zijn en gericht op creëren van een positieve werkelijkheid. Leer politici en bestuurders nu eindelijk eens dat ze in hun communicatie een keuze hebben. Gaan ze op de ingeslagen weg door of gaan ze bijdragen aan een positieve maatschappelijke werkelijkheid waarin we elkaar weer vertrouwen, waarin we van mening kunnen verschillen maar elkaar geloven omdat we eerlijk en oprecht zijn zodat we verschillen respecteren en waar nodig kunnen overbruggen.

Collega’s er rust in een gepolariseerd klimaat op onze schouders als communicatieprofessionals, die werken met ‘de taal’ een zware maatschappelijke verantwoordelijkheid. Indringend onder woorden gebracht door een groot dichter die over de betekenis van taal in samenlevingen ooit schreef en ik citeer:

'Het lot van de taal is dat van de mens. Sterft en verdort en raakt de taal in verval, dan sterft, verdort en raakt ook het diepste innerlijk van de mens in verval.'


En dan, zo voeg ik er zelf aan toe: raakt de beschaving in verval.