Hebben machines het al voor het zeggen?
Opinieleiders waarschuwen voor robots: straks nemen ze niet alleen onze banen, maar ook onze beslissingen over! De vraag is of we dat punt niet allang gepasseerd zijn. Ik zie steeds meer communicatie die over regels en protocollen gaat en steeds minder over visie en inspiratie. Dat lijkt me niet goed.
Minister Asscher baarde eind 2014 opzien met zijn waarschuwing voor robots die steeds meer banen overnemen. In 2015 waarschuwden Elon Musk, Stephen Hawking en Bill Gates onafhankelijk van elkaar voor de mogelijk gevaarlijke ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Technologie gaat steeds verder dan het verbeteren van de arbeidsproductiviteit. Machines worden beter dan mensen, dat is de dreigende boodschap die wordt gecommuniceerd.
Maar in zekere zin is dat allang het geval. Machines zijn goedkoper dan mensen, ze maken geen of minder fouten en ze worden steeds slimmer. Bovendien doen ze precies wat je zegt, je hoeft ze niet te overtuigen of te inspireren. Geen wonder dat organisaties daarin geïnteresseerd zijn; zij willen zo voorspelbaar en doelmatig mogelijk opereren. Machines luisteren naar regels, universeel toepasbare kaders die orde scheppen. Mensen zitten anders in elkaar, die moeten zich ergens lekker bij voelen. Soms zijn dat regels, maar vaak ook niet.
Momenteel help ik een bestuursstichting voor enkele tientallen basisscholen in een verandertraject. Het is opvallend hoe bevreemd sommige medewerkers reageren op samenwerkingsinitiatieven en uitwisseling van ideeën, in een context waarin ze dagelijks worstelen met protocollen en productietargets. Mijn vrouw is actief in de geestelijke gezondheidszorg, een vakgebied dat wordt doodgegooid met protocollen en administratieve verplichtingen. De persoonlijkheid van docent en leerling en van zorgverlener en cliënt moet steeds meer plaats maken voor dwingende standaardprocedures.
Ik zie in deze sectoren richting professionals weinig communicatie die uitnodigt, prikkelt of uitdaagt, het zijn meestal sturende procesbeschrijvingen en contracten aangevuld met sancties ingeval men de regels niet volgt. Daar spreekt weinig vertrouwen uit, om van wederkerigheid maar te zwijgen. Het is machinetaal, geen communicatie. Wij moeten het van mensen hebben, van die eigenzinnige karakters die met hun unieke bijdrage samen met anderen iets voor elkaar kunnen krijgen wat in je eentje niet lukt. Laten we elkaar vooral blijven meeslepen in spannende verhalen. We zijn toch geen machines?