Column C#9: Van open netwerken en gesloten gemeenschappen
Al decennia wijzen politicologen erop dat nationale overheden hun sturende rol verliezen. Sociale, politieke, economische en ecologische ontwikkelingen overschrijden in toenemende mate de landsgrenzen. Veel problemen zijn wereldproblemen geworden; zij vragen dus om grensoverschrijdende oplossingen.
Terwijl de wereld almaar verder globaliseert, zijn er opvallend genoeg nog nooit zoveel muren en hekken tussen landen gebouwd als in de afgelopen dertoen jaar. Liefst driekwart van alle grensmuren zijn na 2000 gebouwd (Correspondent, 1 oktober 2013). De VS, India en Israël samen zijn goed voor maar liefst 5700 km. Die grensmuren beperken zich trouwens niet tot bouwwerken; ook zeestraten zijn zwaarbewaakt. Daarnaast worden grensbarrières opgeworpen met ingewikkelde procedures om visa te bemachtigen en almaar strengere regels die moeten voorkomen dat mensen zich in andere landen vestigen. Sociale en fysieke grensmuren zijn dé trend van de eenentwintigste eeuw.
Sociologen verklaren deze drang om de gelederen te sluiten vanuit een algeheel gevoel van onzekerheid en het gebrek aan controle die samengaan met die toenemende globalisering. Mensen neigen ertoe zich terug te trekken in gesloten gemeenschappen, in de hoop dat zij de regie over hun eigen leven zo kunnen houden. ‘Het tijdperk van globalisering is ook het tijdperk van gemeenschap’, zegt socioloog/filosoof Zygmund Baumann.
Niet dat mensen zich makkelijk laten wegsturen. De meeste vluchtelingen en gelukszoekers komen nog altijd gewoon met het vliegtuig de rijke landen binnen. De minst bedeelden lijken paradoxaal genoeg het meeste geld te betalen voor een uiterst risicovolle overtocht naar het Italiaanse eiland Lampedusa, die voor velen eindigt als uitputtingsslag. De drama’s die zich afspelen in de Middellandse Zee zijn het regelrechte gevolg van onze drang onze grenzen te beschermen in een globaliserende wereld.
Ondertussen gaan wij door met het bedenken van regels en procedures die mensen buiten de deur moeten houden. Tegen beter weten in, de mensen blijven het toch proberen. Wordt het niet tijd voor een maatschappelijke en politieke discussie over onze collectieve angst en de gevolgen daarvan?
De kans dat we daarmee onbedoelde tragedies van verdronken vluchtelingen en misplaatste gevangenschappen voorkomen, lijkt me in elk geval groter dan als we blijven praten over hoe we onze grenzen nóg beter kunnen bewaken.
Noelle Aarts bijzonder hoogleraar strategische communicatie (Logeion-leerstoel)
Deze column stond in Logeion-magazine #C9 van november 2013.