Column C#3: Zwijgen is niet altijd goud
Als we communiceren in een professionele context zijn we vooral bezig met wat er gezegd wordt of zou moeten worden. Er is opmerkelijk weinig aandacht voor wat niet gezegd wordt en wat het betekent als mensen zwijgen over zaken die wellicht toch aan de orde zouden moeten komen.
Organisatiewetenschappers Morrison en Milliken deden onderzoek naar wat zij organizational silence noemen. Wat bleek? Veel werknemers houden hun mond als zij problemen ervaren; onderwerpen als vage besluitvormingsprocedures en incompetentie van het management blijven in de meeste organisaties onbesproken.
Mensen zwijgen omdat ze bang zijn te worden afgestraft bij kritiek. Onderzoek van Argyris en Schön laat zien dat veel managers, op hun beurt, informatie vermijden als ze denken dat die hen in een kwetsbare positie kan brengen. Dit bevestigt het gevoel van veel werknemers dat het toch niet uitmaakt of ze ergens wat van zeggen. Zo ontstaat een zichzelf versterkend proces dat communicatiewetenschapster Noelle-Neumann de zwijgspiraal noemde: wanneer mensen het niet eens zijn met de heersende mening of de geldende norm, houden ze al snel hun mond. Hun afwijkende meningen gaan ondergronds, waar deze een stille dood sterven, of zich ontwikkelen tot collectieve beweging waarbinnen de weerstand tegen de gevestigde orde groeit. Organisaties waarin mensen geen kritische noten kraken, creëren volgens de zwijgspiraal hun eigen weerstand.
Een ander gevolg van collectief zwijgen is dat de diversiteit binnen organisaties verdwijnt en er van vernieuwing geen sprake meer is. Als alle neuzen dezelfde kant op (lijken te) staan, wordt de kwaliteit van het besluitvormingsproces allengs minder. Kwesties worden niet meer vanuit verschillende perspectieven belicht, nieuwe ideeën of onverwachte associaties worden niet meer ingebracht en voorlopige bevindingen worden definitieve conclusies waar niet meer aan getornd wordt. Veel organisaties verliezen hierdoor het vermogen zich aan te passen aan een steeds veranderende omgeving.
Alles bij elkaar genomen voldoende reden om maatregelen te treffen die ervoor zorgen dat werknemers zich vrij voelen twijfels en kritiek te uiten, te waarschuwen als iets mis dreigt te gaan en ideeën te spuien ten behoeve van nieuwe ontwikkelingen. Zorg voor een structureel podium dat het zoveelste medewerkerstevredenheidsonderzoek overstijgt. Zo kan spreken goud opleveren waar zwijgen dat voorkomt.
Noelle Aarts
bijzonder hoogleraar strategische communicatie (Logeion-Leerstoel)
Deze column stond in Logeion-magazine #C3 van april 2013.