Woedend over je energielabel

Met de brief verstrekt de overheid huizenbezitters een label dat willens en wetens te negatief wordt ingeschat. Dat moet huiseigenaren een prikkel geven om hun huis energiezuiniger te maken. De brief waarschuwt hen verder dat ze een boete krijgen als ze hun huis verkopen zonder dat ze een definitief energielabel bezitten.

Je woedende reactie is ook normaal als je kijkt naar hoe je mensen het beste kwaad kunt krijgen.

Waarom woede hier waarschijnlijker is dan milde irritatie, kun je verklaren aan de hand van het SCARF-model van breinonderzoeker David Rock. Het model beschrijft hoe je dingen van mensen gedaan krijgt en een fijne relatie kweekt als je rekening houdt met vijf sociale behoeften (sociale beloningen). En hoe je zorgt voor weerstand, verzet, agitatie en verlamming als je deze behoeften veronachtzaamd (sociale bedreigingen). Het lastige is dat mensen zich al snel sociaal bedreigd voelen, waarschuwt Rock. Voorzichtig dus met de vijf SCARF-factoren.

Laten we de brief over het energielabel eens aan een SCARF-test onderwerpen:

• Status. Bevat de mededeling een (zeer minieme en halfverborgen) boodschap die de status van de ontvanger ondermijnt? Tja, een ongevraagd oordeel uitbrengen over iemands waardevolste bezit, en dan ook nog een geringschattend oordeel...En daarna, baf, een dreigement over een toekomstige boete erachteraan. Ik weet niet hoe het met uw incasseringsvermogen gesteld is, maar bij de meesten van ons gaat het bloed van heel wat minder koken.
• Cerntainty. Zet de boodschap belangrijke zekerheden van de ontvanger op het spel? Ook daar moeten we voor vrezen. Een brief die zinspeelt op de moeilijke verkoopbaarheid van een huis met een ongunstig energielabel, en die in dezelfde beweging dit label uitdeelt, scoort veel punten op dit criterium.
• Autonomie. Dit criterium stelt dat mensen altijd het gevoel willen hebben dat er keuze of bewegingsvrijheid is. Dat is hier wat lastig. Je hebt geen idee waar het hatelijke label vandaan komt. Maar het grijnst je al toe vanuit de nog maar half geopende envelop. Wie heeft dit bedacht? Wie heeft mijn huis geïnspecteerd? Woorden als 'verplicht' en 'boete' verminderen de pijn niet. Resistance is futile.
• Relatedness. In hoeverre ben je aangesloten? Dit criterium gaat over erbij horen. Terwijl je je ergernis verbijt, vraag je je af of je hierbij als burger betrokken bent geweest. Heb je ooit je mening mogen geven? Heb je er eerder iets over gehoord? Opnieuw slaat de wijzer rood uit.
• Fairness. Voelt dit als een eerlijke gang van zaken? Je moet over een zonnige geest beschikken om hier bevestigend op te antwoorden. Zeker als je je huis vorig jaar van dak tot kelder hebt laten isoleren, en nu van de overheid zonder enige toelichting het label F ontvangt.

Uitslag van de test: vuurrood op alle criteria. Het is niet helemaal duidelijk tot welke acties de ontvangers van de brief bewogen moesten worden. Als de gedragsdoelstelling luidde "deze brief met een nijdig gebaar in de papierbak werpen" is optimisme over de effectiviteit van deze aanpak gepast. Zo niet, dan is het verstandig de verwachtingen te temperen.