Strategisch lekken: slim spel of spelen met vuur?

Het lekken van gevoelige informatie komt in de politiek en in het bedrijfsleven voor. Het gaat vaak om vertrouwelijke documenten of interne besluiten die voortijdig openbaar worden. Hoewel dit grote schade kan veroorzaken, wordt het soms bewust ingezet vanuit een communicatiestrategie om de publieke opinie te beïnvloeden of om besluitvorming te sturen.

De affaire rond oud-Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib laat zien hoe explosief de gevolgen kunnen zijn. In 2022 werd een onderzoek naar haar functioneren door NRC gemeld voordat Arib zelf was geïnformeerd. Dit leidde tot politieke ophef, reputatieschade en een strafrechtelijk onderzoek naar betrokken ambtenaren. Afgelopen juni oordeelde de rechter dat er geen bewijs is waar het lek vandaan komt.

Toch blijven er allerlei vragen hangen: wie had er belang bij om informatie te lekken en waarom? Was het achteraf verstandig en nuttig? Het toont dat lekken niet alleen een kwestie is van regels of integriteit, maar ook een strategisch middel in machts- en communicatiedynamieken. Gaat het om een overtreding, een symptoom van wantrouwen in de organisatie of een bewuste tactiek? Om deze vragen te verkennen, belichten we drie perspectieven: van een arbeidsjurist, een organisatiefilosoof en een reputatiespecialist.

‘Lekken is helaas een realiteit waarop je voorbereid moet zijn’

Paul Stamsnijder is partner bij de Reputatiegroep. Al jaren houdt hij zich bezig met strategische communicatievraagstukken.

‘In algemene zin zeg ik: doe het niet. Lekken is spelen met vuur en je weet niet wat je over je afroept. Als uitkomt dat jij hebt gelekt, komt ook je eigen reputatie onder druk te staan. Zeker nu (sociale) media een steeds grotere rol spelen in de publieke opinie, het maatschappelijke debat en besluitvorming. Het is een illusie dat geheimen nog bestaan, meestal komen ze uit.’

‘Bij uitzondering kan lekken een slimme strategie zijn. Bijvoorbeeld als door speculatie een verhaal een eigen leven is gaan leiden, waardoor de waarheid geweld wordt aangedaan. Dan kan het helpen om informatie naar buiten te brengen om een onjuist narratief te corrigeren. Maar het lastige bij lekken blijft dat de afzender onduidelijk is, en dus wie welk belang heeft. Dat doet iets met de geloofwaardigheid.’

‘Het vertrouwelijk maken van informatie die we delen is steeds belangrijker. Ik ben voorstander van de vuistregel: praat niet over elkaar, maar met elkaar. Maar als je een crisis probeert te voorkomen of te beteugelen, neem je in het scenariodenken standaard mee dat er gelekt gaat worden. In deze tijd is lekken helaas een realiteit waarop je voorbereid moet zijn.’ 

‘Lekken zegt iets over de organisatiecultuur’

Ben Kuiken is organisatiefilosoof. Hij helpt organisaties anders naar de werkelijkheid te kijken zoals die beleefd wordt op de werkvloer.

‘Lekken doe je niet, er zit een oordeel op. Maar als je het bijvoorbeeld ‘het delen van informatie met journalisten’ noemt, heb je een heel ander frame te pakken. Er zijn dus meerdere perspectieven waarmee je naar hetzelfde kunt kijken. In organisaties zijn mensen vaak bezig met overleven en het bevechten van hun positie. In die strijd kan het handig zijn om informatie te delen om je positie te versterken. Bijvoorbeeld een positief beeld naar buiten te brengen, zodat je verzekerd bent van een goede plek in een machtsspel dat wordt gespeeld. Vergelijk het met het gezelschapsspel Risk: soms is het handig om iets van wat je weet weg te geven.

‘Lekken zegt iets over de organisatiecultuur. Mensen brengen vertrouwelijke informatie naar buiten omdat ze zich niet gehoord voelen of omdat ze een misstand willen aankaarten. Er moet iets veranderen, en dat is zo belangrijk dat iemand het risico neemt om ontdekt te worden. Ik pleit ervoor dat we veel makkelijker worden in actief informatie delen, vooral bij de overheid. Dat geeft vertrouwen in het handelen van organisaties. Daarnaast is het van belang dat leidinggevenden niet alleen over een aanspreekcultuur praten, maar deze ook echt vormgeven. Dat betekent dat ze zelf tegen kritiek moeten kunnen, en dat ze iets doen met onderwerpen die worden aangekaart.’ 

‘Check je contract op geheimhouding’

David Lagarrigue is advocaat arbeidsrecht.

‘Lekken kan passen in een communicatiestrategie, maar er kunnen juridische gevolgen zijn die adviseurs misschien te licht over het hoofd zien. Als werknemer heb je altijd te maken met het algemene uitgangspunt van goed werknemerschap. Dat betekent dat je geen bedrijfsgevoelige informatie mag lekken die schade toebrengt aan de organisatie.’

‘Voor een werkgever is het vaak lastig om aan te tonen dat er schade is geweest door toedoen van een lek. Daarom wordt vaak een geheimhoudingsplicht en een boetebeding in contracten opgenomen. Schending van die afspraak is voldoende voor een werkgever om maatregelen te nemen en boetes op te leggen. De schade hoeft de werkgever in principe niet meer aan te tonen.’

‘Lekken van bedrijfsgeheimen wordt weleens verward met klokkenluiden, maar er is een belangrijk verschil. Als je aan een aantal voorwaarden voldoet, kun je als klokkenluider bescherming krijgen. Er moet dan sprake zijn van een misstand of sterk vermoeden daarvan, zoals inbreuk op het Europees of Nederlands recht, of maatschappelijk onrecht, zoals frauderen met overheidsgeld of activiteiten die een gevaar opleveren voor de volksgezondheid. Het lekken van verkoopgegevens aan een concurrent valt daar bijvoorbeeld niet onder.’

‘Vaak wordt een klein lek intern opgelost met een waarschuwing, bijvoorbeeld als je minder gevoelige bedrijfsstukken naar je privémail hebt gestuurd vlak voor je contract eindigt. Maar in specifieke gevallen kan lekken reden zijn voor ontslag op staande voet of zelfs een strafrechtelijk onderzoek. Het is dus belangrijk om alle facetten tegen het licht te houden als je erover denkt om actief gevoelige informatie naar buiten te brengen.’

------

Dit artikel verscheen eerder in C - het communicatiemagazine van Nederland