Waarheid versus werkelijkheid
Waarheid en werkelijkheid worden vaak door elkaar gehaald. In theorie klinken ze verwant. In de praktijk liggen ze vaak mijlenver uit elkaar. De werkelijkheid is feitelijk en objectief. Het is wat iedereen ziet. De waarheid daarentegen is subjectief. Iedereen heeft z’n eigen waarheid. Die wordt gevormd door persoonlijke ervaringen, wat je leest of op televisie kijkt, wat er speelt in je omgeving en de bubbel waar je in zit. De waarheid is daarmee ook vaak emotioneel en kan snel veranderen door andere, nieuwe ervaringen die je opdoet. In deze tijd waarin steeds meer sprake is van wantrouwen en polarisatie, staan steeds vaker twee waarheden tegenover elkaar en wordt het verschil tussen waarheid en werkelijkheid steeds belangrijker.
Botsende belevingen in communicatie
Het verschil tussen werkelijkheid en waarheid is voor ons vak erg belangrijk. Stakeholders, kiezers, burgers of consumenten kunnen op basis van hun eigen gevoel of overtuiging een andere werkelijkheid beleven dan wij zelf. Vaak is er ook sprake van botsende waarheden. Dan lijkt het dat de tegenstander niet weet wat er daadwerkelijk speelt en we hem of haar nog even de feiten moeten geven. Belangrijk is dat we oog moeten hebben voor de belevingswereld van het publiek en zo aansluiting houden. Of het nu gaat om stikstof, asielzoekers of klimaatbeleid – de manier waarop mensen ‘de waarheid’ ervaren, is net zo bepalend voor hun gedrag als de harde realiteit zelf.
Van feiten naar verbinding
Communicatie is geen kwestie van ‘even of nogmaals de feiten uitleggen’, maar van context bieden, luisteren en de juiste bruggen slaan. Daarin is de rol van media en wetenschap cruciaal, maar ook kwetsbaar. Wetenschap staat onder druk, journalisten worden gewantrouwd en sociale media blazen extreme standpunten op tot norm. Ook de politiek laat zich hierin niet onbetuigd. Toch laten onderzoekers als Sanne Kruikemeier (WUR) zien dat de polarisatie in Nederland minder groot is dan we denken. De meeste mensen willen rust, duidelijkheid en een betrouwbare overheid. Maar ze haken af als hun zorgen als niet relevant worden weggezet of als feiten haaks lijken te staan op hun leefwereld.
Bruggen bouwen tussen beleving en realiteit
Communicatieprofessionals moeten zich bewust zijn van het verschil tussen waarheid (beleving) en werkelijkheid (feit). Beide doen ertoe. Wie een boodschap wil laten landen, moet de brug slaan tussen die twee. Neem waarheidsbeleving serieus, maar verlies de werkelijkheid niet uit het oog. Durf tenslotte ongemak te benoemen. Of het nu gaat om wetenschap die misbruikt wordt in de politiek of een beleidscrisis die te voorkomen was. Transparantie en zelfreflectie maken communicatie geloofwaardig. Laat ruimte voor nuance, twijfel en dialoog. Ook online, waar misinformatie gemakkelijk twijfel kan zaaien. Het is onze taak om context en perspectief te bieden, zonder een moralistisch vingertje op te steken. Of zoals het Rathenau Instituut stelt: versterk liever wat goed is, dan alleen te bestrijden wat fout is.
------
Deze column is ook gepubliceerd in vakblad C