Logo Zoeken

Polarisatie zet debat over ethiek van het vak op scherp

27 januari 2017Els Holsappel

"Wij zijn als vakgroep medeverantwoordelijk voor de polarisatie in de samenleving. We moeten de stroming binnen ons vak die zo lang dominant is geweest en waarbij het erom ging om vanuit eigenbelang onze eigen boodschap voor het voetlicht te krijgen loslaten en aansluiten op wat de maatschappelijke behoefte is. We hebben als beroepsgroep een maatschappelijke verantwoordelijkheid en vanuit die verantwoordelijkheid moeten we het morele discours opnemen in het publieke en politieke debat." Die oproep tot maatschappelijk verantwoord communiceren deed Hans Siepel, zelfstandig communicatieprofessional en gespecialiseerd in overheids- en crisiscommunicatie tijdens het jubileumdebat van Logeion over polarisatie in de samenleving.

Aboutaleb5.jpg

De discussie over het belang van ethiek in ons vak wordt al langer gevoerd, maar tijdens dit jubileumdebat werd duidelijk dat de recente ontwikkelingen in onze samenleving en de verkiezing van Trump tot president van de Verenigde Staten deze discussie op scherp heeft gezet. Werd de discussie tot nu toe gekenmerkt door de voorzichtigheid die ons als beroepsgroep zo kenmerkt, tijdens dit debat werden duidelijke stellingen betrokken en werden er, in een enkel geval zelfs emotioneel, zorgen geuit over waar het met de samenleving naartoe gaat. De polarisatie in de samenleving raakt ons en ons vakgebied, dat is duidelijk.

Delicaat evenwicht
Het debat werd op indrukwekkende wijze ingeleid door de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb (zie foto). Hij probeert via het gesprek met de samenleving het evenwicht in zijn stad te bewaren. Het gaat daarbij om inhoud, communicatie en psychologie. Daarbij gaat het om een delicaat evenwicht tussen die drie. Aboutaleb gebruikte daarbij de vergelijking met een geometrische driehoek. Alleen precies in het midden, op het punt waar de lijnen vanuit de drie hoeken bij elkaar komen, is evenwicht. Daarnaast heeft Aboutaleb ervaren dat het van belang is om geloofwaardig te zijn en de rug recht te houden. De polarisatie schuurt namelijk niet alleen in de samenleving, maar ook aan de fundamenten van onze rechtstaat. Als voorbeeld noemde hij de talloze verzoeken die hij het afgelopen jaar heeft gehad om bepaalde demonstraties of bijeenkomsten te verbieden. Het is dan zaak om als burgemeester de rug recht te houden en alleen te toetsen op openbare veiligheid, de verkeersveiligheid en de gezondheidsrisico’s. Een burgemeester mag een demonstratie niet toetsen op inhoud. Dat is het gevolg van ons grondwettelijk recht op vrije meningsuiting en het recht op vrije vereniging en vergadering. Aboutaleb ziet het als zijn taak om in de polariserende samenleving de beginselen van de rechtstaat met een rechte rug te bewaken.

We zijn het nog nooit zo eens geweest
Hoogleraar sociologie Jan Willem Duyvendak gaf zijn eigenzinnige visie op de polarisatie in Nederland. In vergelijking met de verzuilde samenleving en de roerige jaren ’60 van de vorige eeuw is er inhoudelijk gezien juist weinig polarisatie. We zijn het in politiek opzicht nog nooit zo met elkaar eens geweest. De overgrote meerderheid in Nederland is progressief en seculier. De polarisatie vindt plaats op persoon en in de uitingsvormen. Nu we het zo eens zijn met elkaar dreigt het gevaar dat mensen die buiten de consensus vallen hard worden buitengesloten. Als voorbeeld noemde Duyvendak de open brief van Mark Rutte aan Nederland van een paar dagen geleden. Nu we het politiek zo verregaand met elkaar eens zijn, lijkt de kunst van het uitvergroten van verschillen een ware vlucht te hebben genomen. Duyvendak gaf aan dat onze rol als communicatieprofessional groot is, omdat het in de politiek gaat om taal en framing. Hij vroeg ons als beroepsgroep of wij de ruimte hebben om onze politici of bestuurders de vraag te stellen waarom hij of zij een punt zo hard wil aanzetten.

Communiceren vanuit systeem- of leefwereld
Tijdens de paneldiscussie onder leiding van Wieneke Buurman, voorzitter van Logeion, kwam Piet Boekhoud, directeur van Stichting Nieuwe Kans in Rotterdam met een voor ons vak zeer relevant inzicht. Hij werkt met  jongeren en mensen in Rotterdam-Zuid, die wij als beroepsgroep niet kennen. En zij kennen ons niet. Hoe kun je dan met deze mensen communiceren, vraagt Boekhoud zich af. Volgens hem zijn we postmoderne mensen geworden. Je bent je eigen evenement en je bent zelfredzaam. Mensen op Zuid voelen zich niet een eigen ik, laat staan hun eigen evenement en ze zijn niet zelfredzaam. Ze lopen vast. Het gaat om 200.000 mensen die het niet redden. De systeemwereld zou dienend moeten zijn aan de leefwereld van mensen, maar dat is ze allang niet meer. Wij communiceren als beroepsgroep in de systeemwereld, maar als je werkelijk wilt communiceren, moet je de leefwereld van je doelgroep kennen.

Dienend aan de maatschappelijke taak
Wieneke Buurman presenteerde tijdens de paneldiscussie de resultaten van een onderzoek door het Communicatiepanel. Bijna 80 procent van de respondenten is het eens met de stelling dat veel communicatie tot doel heeft een boodschap van de zender te framen naar een kader dat zelden neutraal is. Zowel sprekers als de zaal was het ermee eens dat een boodschap nooit neutraal kan zijn. Je moet een boodschap nu eenmaal in taal zetten en daarbij frame je eigenlijk altijd. Punt is dat we ons ervan bewust moeten zijn dat we framen en dat we een interpretatie van de feiten geven en wat het effect van dat frame of die interpretatie is op de samenleving. Volgens Siepel is de vraag of we doorgaan met het eigen punt zetten in de media, of dat we uitgaan van het belang van de kijker, luisteraar of lezer. Als communicatieprofessionals zouden we onszelf elke dag de vraag moeten stellen: levert dit advies een bijdrage aan de profilering van onze bestuurder of levert het een bijdrage aan de maatschappelijke taak waar we voor staan? 

In de volgende uitgave van magazine C die op 17 maart verschijnt vind je een fotoreportage van dit jubileumdebat over polarisatie in de samenleving.

Els Holsappel is redacteur van magazine C
Foto: Shelley Trustfull